MEVLÂNÂ BİBLİYOGRAFYASI

ALİ TEMİZEL*

Dünyada Mevlânâ ve Mevlevîlik araştırmaları günden güne hızla artmaktadır. Buna paralel olarak son yıllarda Türkiye'de de bu alandaki araştırmalar, memnuniyet verici bir gelişme göstermektedir. Bilindiği üzere bir bilim dalında en önemli alan çalışmalarından birisi, bibliyografya çalışmasıdır.  Mevlânâ, Mevlevîlik ve Mevlânâ'nın ve çevresindekilerin eserleri konusunda önemli bir bibliyografya çalışması Mehmet Önder ve arkadaşları İsmet Binark, Nejat Sefercioğlu'nun hazırladığı “Mevlâna bibliyografyası, I-II, Ankara, 1973” isimle kapsamlı çalışmayla başlamıştır. Bu eserden sonra bazı makaleler de neşredilmiştir. Örnek olarak, Necip Fazıl Duru[1], Mustafa Tekin[2], Sinan Taşdelen[3], Adnan Karaismailoğlu[4] ve Ali Temizel'in[5] çalışmalarını sayabiliriz.

Bu kez Kırıkkale Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Doğu Dilleri ve Edebiyatları Bölümü Başkanı Prof. Dr. Adnan Karaismailoğlu, yine aynı bölümün Fars Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı öğretim elemanları Sait Okumuş ve Dr. Fahrettin Coşguner'in birlikte yaptıkları bu çalışmayla Mehmet Önder ve arkadaşlarının başlattığı çalışmayı sürdürmüşlerdir. Özellikle son yıllarda Mevlânâ ve Mevlevîlik alanındaki yayımlanan kitapların dikkatlice tarandığı izlenimini veren eserin önsözünde yazarların da belirttiği gibi doğrudan taranması gereken bir hayli dergi ve süreli yayın bulunmaktadır.

Eserin hazırlanış amacını, gereğini ve sürecini, kitabın hazırlanmasında büyük emeği geçen Prof. Dr. Adnan Karaismailoğlu'nun bu kitabın ön sözünde yer alan kendi görüş ve düşüncelerinden şu şekilde özetlemek mümkündür: 

“Yaklaşık sekiz asırdır İslâm dünyasında ve son asırda bütün dünyada büyük saygı gösterilen Hz. Mevlâna ile ilgili yayınları, günümüzde takip etmek hemen imkânsız hâle gelmiştir. Bu özellikteki eserlerin tespiti için daha önce Mehmet Önder ve arkadaşları, 1973 yılında Mevlâna Bibliyografyası'nı hazırlayarak ilk büyük adamı atmışlardı. Ayrıca bu yayının öncesinde ve sonrasında ülkemizde küçük boyutlarda çeşitli bibliyografya çalışmaları yapılmıştır. İran'da 2001 yılında Mândânâ Sadîk-Behzâdî tarafından yayınlanan “Kitâbşinâsî-i Mevlevî” de ilgililerin başvuru kaynağı olmuştur. Artık Mevlâna'nın eserleri ve yolu hakkında yayınlanan kitap ve makalelerin takibi, büyük emek ve imkân, hatta beraberlikler gerektirmektedir…Ne mutlu ki son yıllarda bu oluşumların emareleri gözükmeye başlamıştır. Bu çabaların sonuçta sadece Hz. Mevlâna'yı yakından tanıma ve anlamaya yardımcı olmayacağı, sosyal ve kültürel konularda da yeni açılımlar sağlayacağı inancındayız. Bilim, sanat ve kültür çalışmalarının insanî değerlere, sevgi ve şefkate zemin hazırladığı kuşkusuzdur. Özellikle eserlerinin ana vurgusu gönül birliği ve toplumsal dayanışma olan ünlü bir şahsiyetin çevresinde merkezîleşecek bilimsel faaliyet bu açıdan daha anlamlı olacaktır. Konya'da Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Doğu Dilleri ve Edebiyatları Bölümü ile Selçuklu Araştırmaları Merkezi'nin bünyelerinde 1992 yılında başlatılan, ancak nihaî noktaya ulaştırılamayan Mevlâna çalışmaları, eldeki bibliyografyanın özünü teşkil etmiştir”.

Eserde, içindekiler ve önsözden sonra, eserin hazırlanmasında yararanılan kaynaklar şu şekilde sıralanmıştır:

Aynur, Hatice, Üniversitelerde Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları-Tezler, Yayınlar, Haberler-, Toplu Sayı 1-10, Boğaziçi Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, İstanbul, 2000 ve 2001, 2002, 2003, 2004 yıllarında yayımlanan ekleri.

Baştürk, Orhan, Mevlânâ Celâleddîn Rûmî ve Mevlevîlik Hakkında Batılı Müsteşrikler Tarafından Kitap ve Makaleler Bibliyografyası, YL Seminer Çalışması (Danışman: Doç. Dr. Adnan Karaismailoğlu), Selçuk Üniversitesi, Konya, 1995.

Bayram, Ali- Çöğenli, M. Sadi, Seyfettin Özege Bağış Kitapları Katalogu, I-VI, Erzurum, 1978-1989, Atatürk Üniversitesi Kütüphanesi Yayınları.

Duru, Necip Fazıl, “Türkiye Üniversitelerinde Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî'nin Eserleri ve Mevlevîlikle İlgili Yapılmış Doktora ve Yüksek Lisans Çalışmaları”, Nüsha-Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, Yıl 4, S. 15, Ankara, Güz 2004, s. 41-52.

Efşâr, Îrec, Fihrist-i Makâlât-ı Fârsî, Tahran, 1338/1959.

Gölpınarlı, Abdülbâki, Mevlânâ Müzesi Abdülbâki Gölpınarlı Kütüphanesi Yazama Kitaplar Katalogu, Ankara, 2003.

Gölpınarlı, Abdülbâki, Mevlânâ Müzesi Müzelik Yazama Kitaplar Katalogu, Ankara, 2003.

Gölpınarlı, Abdülbâki, Mevlânâ Müzesi Yazmalar Katalogu, I-IV, Ankara, 1967-1994.

Index Islamucus 1906-, Compiled by J. D. Pearson, Cambridge, 1958-

Karaismailoglu, Adnan, “Mevlâna Kongrelerinde Sunulmuş Olan Tebliğler”, III. Uluslar Arası Mevlâna Kongresi, 5-6 Mayıs 2003, Bildiriler, Ayrı Basım, Konya, 2004, s. 331-358.

Kunt, İbrahim, Mevlânâ ve Mevlevîlk ile İlgili Farsça Makaleler Bibliyografyası, Seminer Çalışması (Danışman: Doç. Dr. Adnan Karaismailoğlu), Selçuk Üniversitesi , Konya, 1994.

Lewis, Franklin D., Rumi-Past and Present, East and West/ Thel Life, Teaching and Poetry of Jalâl al-Din Rumi, England, Oxford: Oneworld Publications, 2000.

Önder, Mehmet- Binark, İsmet- Sefercioğlu, Nejat, “Mevlâna bibliyografyası, I-II, Ankara, 1973.

Özege, M. Seyfettin, Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Katalogu,  I-V, İstanbul, 1971–1979.

Sadîk Behzâdî, Mândânâ,  (bâ-hemkârî-i Tâhire Âvend, Veydâ Bozorgçemî) Kitâb-şinâsî-i Mevlevî, Çâp-i evvel, Tahran: Merkez-i Neşr-i Dânişgâhî, 1370/1991.

Şah Dâ'i İllallâh-i Şirâzî, Nizâmu'd-dîn, Şerh-i Mesnevî-i Ma'nevî, I-II, tashîh ve pîşgoftâr: Muhammed Nezîr-i Râncehâ, İslâmâbâd: Merkez-i tahkîkât-i Fârsî –i İrân ve Pakistân, 1405/1985, önsöz, I, s. 2–57.

Şimşekler, Nuri, Mevlânâ ve Mevlevîlik Hakkında Yazılmış Yeni Harfli Türkçe Eserler Bibliyografyası, Doktora Semineri (Danışman: Adnan Karaismailoğlu)Selçuk Üniversitesi, Konya, 1995.

Taşdelen, Sinan, Cumhuriyet Döneminde Mevlevîlik Üzerine Araştırma Yapan İlim Adamları ve Feridun Nafiz Uzluk, Yüksek Lisans Tezi (Danışman: Yrd. Doç. Dr. Yakup Şafak), Selçuk Üniversitesi, Konya, 2001.

Temizel, Ali, Mevlânâ ve Mevlevîlikle İlgili Eski Harfli Türkçe Eserler ve Müellifleri, Yüksek Lisans Tezi, (Danışman: Doç. Dr. Adnan Karaismailoğlu), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 1996.

Türkiye Bibliyografyası, Ankara: Millî Kütüphane, 1928.

Türkiye Makaleler Bibliyografyası, Ankara: Millî Kütüphane, 1952.

Türkmen, Korman, 1973-1991 Türkiye Bibliyografyası ve Türkiye Makaleler Bibliyografyası'nda Geçen Mevlânâ, Eserleri; Mevlevî Kültürü ve Mevlevîlikle Alakalı Kitap ve Makalelerin Listesi, Seminer Çalışması, (Danışman: Yrd. Doç. Dr. Yakup Şafak), Selçuk Üniversitesi, Konya, 1994.

Kitaplar, Makaleler ve Tezler olmak üzere üç ana bölüm ve bir dizin kısmından meydana gelen eser, aşağıdaki başlıklar altında araştırmacıların ve bilim dünyasının hizmetine sunulmuştur:

Birinci Bölüm: Bu bölüm, Kitaplar kısmı olarak “I. Mevlânâ'nın Eserleri”, “II. Mevlânâ ve Mevlevîlikle İlgili Eserler”, “III. Mevlânâ Özel Sayıları, Kongre Bildirileri” olarak üç ana başlığa ayrılmıştır. Burada “I. Mevlânâ'nın Eserleri” başlığı altında s. 17'de önce Mesnevî'nin metni üzerine yapılan yüz seksen dört çalışma tam künyesiyle birlikte yer almaktadır.

“Mesnevî'nin metni üzerine yayınlanan eserler” başlığı altında  30. sayfadan itibaren “Türkçe” alt başlıkta “Çeviri ve seçmeler” kısmında eser adına göre sıralanmış yirmi beş esere, “Şerhler” kısmında müellif adına göre sıralanmış on altı esere, “Diğer Çalışmalar” adı altında yazar adına göre sıralanmış seksen sekiz esere yer verilmiştir.

“Mesnevî'nin metni üzerine yayınlanan eserler” başlığı altında  40. sayfadan itibaren “Doğu Dilleri” alt başlığında “Çeviri ve Seçmeler” kısmında eser adına göre sıralanmış yüz otuz bir esere, “Şerhler” kısmında müellif adına göre sıralanmış yetmiş yedi esere, “Diğer Çalışmalar” adı altında yazar adına göre sıralanmış yüz on üç esere yer verilmiştir.

“Mesnevî'nin metni üzerine yayınlanan eserler” başlığı altında  61. sayfadan itibaren “Batı Dilleri” alt başlığında “Çeviri ve Seçmeler” kısmında eser adına göre sıralanmış seksen beş esere, “Şerhler ve Diğer Çalışmalar” kısmında müellif adına göre sıralanmış otuz dört esere yer verilmiştir.

70. sayfadan itibaren Divân-ı Kebir'in metni üzerine yapılan seksen dört çalışma, eser adına göre sıralanmıştır.

“Divân-ı Kebîr Üzerine Yayınlanan Eserler” başlığı altında 76. sayfadan itibaren “Türkçe” alt başlıkta “Çeviri ve seçmeler” kısmında eser adına göre sıralanmış on üç esere, “Şerhler” kısmında müellif adına göre sıralanmış iki esere, “Diğer Çalışmalar” adı altında yazar adına göre sıralanmış beş esere yer verilmiştir.

“Divân-ı Kebîr Üzerine Yayınlanan Eserler” başlığı altında 77. sayfadan itibaren “Doğu Dilleri” alt başlıkta “Çeviri ve seçmeler” kısmında eser adına göre sıralanmış elli bir esere, “Diğer Çalışmalar” adı altında yazar adına göre sıralanmış on dört esere yer verilmiştir.

“Divân-ı Kebîr Üzerine Yayınlanan Eserler” başlığı altında 82. sayfadan itibaren “Batı Dilleri” alt başlıkta “Çeviri ve seçmeler” kısmında eser adına göre sıralanmış elli esere, “Şerhler ve Diğer Çalışmalar” adı altında yazar adına göre sıralanmış dokuz esere yer verilmiştir.

88. sayfada Rubâ'iler'in metni üzerine yapılan dokuz çalışma, eser adına göre sıralanmıştır.

“Rubâ'iler Üzerine Yayınlanan Eserler” başlığı altında 89. sayfadan itibaren “Türkçe” alt başlıkta “Çeviri ve Seçmeler” kısmında eser adına göre sıralanmış on sekiz esere, “Doğu Dilleri” alt başlıkta “Çeviri ve Seçmeler” kısmında eser adına göre sıralanmış dört esere, “Batı Dilleri” alt başlıkta “Çeviri ve seçmeler” kısmında eser adına göre sıralanmış on dokuz esere yer verilmiştir.

93. sayfada Fîhi Mâfih'in metni üzerine yapılan on çalışma, eser adına göre sıralanmıştır.

“Fîhi Mâfih' Üzerine Yayınlanan Eserler” başlığı altında 95. sayfadan itibaren “Türkçe” alt başlıkta “Çeviri ve Seçmeler” kısmında eser adına göre sıralanmış altı esere, “Doğu Dilleri” alt başlıkta “Çeviri ve Seçmeler” kısmında eser adına göre sıralanmış 3 esere, “Batı Dilleri” alt başlıkta “Çeviri ve seçmeler” kısmında eser adına göre sıralanmış dokuz esere yer verilmiştir.

97. sayfada Mecâlis-i Seb'a'nın metni üzerine yapılan beş çalışma, eser adına göre sıralanmıştır.

“Mecâlis-i Seb'a Üzerine Yayınlanan Eserler” başlığı altında 98. sayfada “Türkçe” alt başlıkta “Çeviri ve Seçmeler” kısmında eser adına göre sıralanmış beş esere yer verilmiştir.

99. sayfada Mektûbât'nın metni üzerine yapılan beş çalışma, eser adına göre sıralanmıştır.

“Mektûbât Üzerine Yayınlanan Eserler” başlığı altında 100. sayfada “Türkçe” alt başlıkta “Çeviri ve Seçmeler” kısmında eser adına göre sıralanmış iki esere, “Doğu Dilleri” alt başlıkta “Çeviri ve Seçmeler” kısmında eser adına göre sıralanmış iki esere, “Batı Dilleri” alt başlıkta “Çeviri ve seçmeler” kısmında eser adına göre sıralanmış dört esere yer verilmiştir.

Kitaplarla ilgili çalışmalara ayrılan Birinci Bölüm'ün 101. sayfasında başlayan “II-Mevlânâ ve Mevlevîlikle İlgili Eserler” kısmının “Türkçe Eserler” başlığı altında yazar adına göre sıralanmış üç yüz otuz altı eser, “Doğu Dillerindeki Eserler” başlığı altında yazar adına göre sıralanmış yüz altmış bir eser ve “Batı Dillerindeki Eserler” başlığı altında yazar adına göre sıralanmış iki yüz kırk eser yer almaktadır.

Kitaplarla ilgili çalışmalara ayrılan Birinci Bölüm'ün 147. sayfasında başlayan “III- Mevlânâ Özel Sayıları, Kongre Bildirileri” kısmında, doksan beş dergi ve kongre bildirisine alfabetik olarak yer verilmiştir.

İkinci Bölüm: Bu bölüm, Makaleler kısmı olarak “Mevlânâ ve Mevlevîlikle İlgili Makaleler” başlığa altında “1. Türkçe Makaleler”, “2. Doğu Dillerindeki Makaleler” ve “3. Batı Dillerindeki Makaleler” olarak alt başlıklara ayrılmıştır.

“Mevlânâ ve Mevlevîlikle İlgili Makaleler” başlığa altında 155. sayfada başlayan “1. Türkçe Makaleler” alt başlığında künyesi ile birlikte 1676 makalenin adı; 265. sayfada başlayan “2. Doğu Dillerindeki Makaleler” başlığı altında künyesi ile birlikte altı yüz dört makalenin adı; 306. sayfada başlayan “3. Batı Dillerindeki Makaleler” başlığı altında künyesi ile birlikte dört yüz iki makalenin adı yer almaktadır.

Üçüncü Bölüm: Bu bölüm, Tezler kısmı olarak “Mevlânâ ve Mevlevîlikle İlgili Tezler” başlığa altında “1. Yurt İçinde Yapılmış Tezler”, “2. Yurt Dışında Yapılmış Tezler” olarak ara başlıklara ayrılmıştır.

“Yurt İçinde Yapılmış Tezler” ara başlığı altında 337. sayfada başlayan “a)Yüksek Lisans Tezleri” başlığı altında doksan üç adet Yüksek Lisans çalışması; 345. sayfada başlayan “b) Doktora Tezleri” başlığı altında elli altı adet Doktora çalışması yazar adına göre alfabetik olarak sıralanmıştır.

“Yurt Dışında Yapılmış Tezler” ara başlığı altında 351. sayfada başlayan “a)Yüksek Lisans Tezleri” başlığı altında yetmiş adet Yüksek Lisans çalışması; 358. sayfada başlayan “b) Doktora Tezleri” başlığı altında on sekiz adet Doktora çalışması yazar adına göre alfabetik olarak sıralanmıştır.

Eserin 361-383. sayfaları arasında iki sütun halinde hazırlanmış kişi adları indeksi yer almaktadır.

Sonuç olarak, Mevlânâ'nın eserlerinden Mesnevî ile ilgili olarak toplam 753 esere; Divân-ı Kebir ile ilgili olarak 228 esere; Rubâ'iler ile ilgili olarak 50 esere; Fîhi Mâfih ile ilgili olarak 28; Mecâlis-i Seb'a ile ilgili olarak 10 esere; Mektûbât ile ilgili olarak 13 esere; Mevlânâ ve Mevlevîlikle ilgili kitaplar hakkında 737 esere; Mevlânâ özel sayıları ve kongre bildirileri kısmında 95 dergiye; Makaleler kısmında ise 2772 makaleye; Tezler kısmında ise yurt içinde ve yurt dışında yapılmış 237 Yüksek Lisans ve Doktora çalışmasına yer verilmiştir. Adnan Karaismailoğlu, Sait Okumuş ve Fahrettin Coşguner tarafından hazırlanan ve T.C. Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğünce Konya, Ocak 2006'da Mevlânâ Bibliyografyası adıyla 383 sayfa hacminde yayımlanan; Mevlânâ, Mevlevîlik ve Mevlânâ'nın eserleri ile ilgili olarak toplam 4923 adet neşredilmiş kitap, dergi, makale ve lisans üstü çalışmayı tam künyeleriyle birlikte içeren bu eserin bu güne kadar bu alanda yapılan çalışmaları kayıt altına alması ve ileriki yıllarda yapılacak bu alandaki çalışmalara temel oluşturması bakımından araştırmacılara ve konunun uzmanlarına büyük katkı sağlayacağı umulmaktadır.