Bilindiği üzere Hz. Mevlâna'nın vefatından sonra sâdık müridi, Hüsâmeddin Çelebi, halifelik makamına geçmiş, 11 yıl bu makamda bulunduktan sonra Hz. Pîr'in büyük oğlu Sultan Veled, bu görevi üstlenerek 29 yıl lâyıkıyla vazifesini ifa etmiş; Mevleviliği sistemli bir tarikat haline getirmiştir.
Sultan Veled'den sonra da bu manevi makam -tarihî süreci, tabii olmayan şekilde zorlayan tek bir istisna ile- onun soyundan gelen zükûr (erkek) çelebiler tarafından temsil edilmiştir. Hz. Mevlâna'dan sonra tekke ve zaviyeler kapatılıncaya (4.9.1925) dek 31 değerli zât, Konya Mevlâna Dergâhı postnişinliğinde bulunmuştur; bu tarihten 1944'e kadar19 sene makam çelebiliğinin merkezi, Halep Mevlevihanesi olmuştur.
Gerek Mevleviler, gerekse diğer araştırmacılar tarafından, Türk tarihi, kültürü ve sanatı açısından seçkin ve önemli yere sahip bulunan bu zevatın hayat hikâyelerini anlatan eserler yazıldığı gibi, onların doğum, ölüm, postnişinlik tarihlerini gösteren listeler de düzenlenmiştir. Bu listelerden bazıları yayınlanmıştır; önemli bir kısmı da el yazması halinde kütüphane ve arşivlerimizde durmaktadır.
Burada sunacağımız ve ilk defa yayınlanacak olan liste, Mevlâna Dergâhı postnişinlerinden Said Hemdem Çelebi'nin (1807-1859) hazırlayıp kendi mecmualarına kaydettiği çelebiler şeceresidir. Mevlevîlik dünyasının önde gelen simalarından, tasavvufî, ilmî, edebî kişiliğiyle örnek ve güçlü bir şahsiyet olan Hemdem Çelebi'nin uzun incelemeler sonucunda oluşturduğu anlaşılan(1) bu listeden yapılmış iki kopyanın birisi, SÜ Selçuklu Araştırmaları Merkezi (SÜSAM)'daki(2) bazı yazma eserlerin içinde bulunmaktadır. Bunlar, son postnişinlerden Veled Çelebi'ye (öl.1953) ait Y95 (Muhtârât, s.278-285) ve Y97 (Çelebi cönkü, s.405-419) nolu mecmualar ile Y37 nolu risâlede (Mecma-ı uşşâk, s.1-17)'dir. Y95 ve Y97'deki listeler -sehven yapılan hatalar ve kaydırmalar dışında- aynıdır. Y37'deki liste ise aynı listenin gözden geçirilmiş ve ikmâl edilmiş şeklidir. Dolayısıyla aşağıdaki liste oluşturulurken, Y37 esas alınmıştır. Adı geçen risâleyi ve çelebiler listesinin ayrıntılarını başka bir çalışmayla yayınlayacağımızdan, burada ancak zarûri görülen hususlar dipnotlarda belirtilmiştir.
Hemdem Çelebi'nin bu kıymetli çalışmasının önemli özelliklerinden birisi, şecerelerin tam olarak, yani Hz. Mevlâna'ya kadar verilmesi; diğeri, postnişin olmayan, ancak postnişinlerin nesebini takipte zincirin halkasını teşkil eden çelebilerin de listeye dahil edilmiş olmasıdır.
Bu listeyi, zikrettiğim üç eser dışında, bu alanda neşredilmiş birçok liste ile karşılaştırdım ve bu matbû eserlerde çelebilerin doğum, postnişinlik ve vefat tarihlerinin birçok yerde birbiriyle uyuşmadığını müşâhede ettim(3). Vefat tarihleri dışındaki tarihlerin tesbitinin güçlüğü göz önüne alınırsa, bu durum fazla yadırganmamalıdır. Hemdem Çelebi'nin listesine en yakın olarak Sahih Ahmed Dede'nin (öl.1813) Mecmûatü't-tevârîhi'l-Mevleviyye (MTM) adlı eserini (nşr.Cem Zorlu, İst., 2003.) gördüm.(4) S.Hemdem Çelebi'nin listesi ve Sahih Ahmed dede'nin eseri Hacı Mehmed Çelebi'ye kadar geldiğinden, oradan sonrasını yine Mecma-ı uşşâk, Y95 ve Y97'deki notlardan tamamladım.
Mevlâna Dergâhı postnişinleri haricindeki çelebileri de listede değil, ayrı bir yerde verdim. Ayrıca tekrara düşmemek için şecereleri zarûret miktarınca sürdürdüm.. Şimdi bu listeyi, hicrî tarihlerin karşılıklarını ve zorunlu gördüğüm bazı ilâveleri parantez içinde vererek, araştırmacıların dikkatine sunuyorum.
Bu vesileyle 28 Şubat 2009'da Hakk'a yürüyüşünün 150. yıldönümünü idrâk edeceğimiz Said Hemdem Çelebi Efendi'yi; tasavvuf, kültür ve sanat dünyamızın bu seçkin ve kâmil insânını rahmet ve minnetle anıyorum.
MEVLÂNA DERGÂHI POSTNİŞİNLERİ
1.Hüsâmeddin Çelebi Efendi ibn-i Muhammed (bin) Hasan “İbn-i Ahi Türk”: Velâdetleri 621(1225), Müddet-i hayâtları 62, İrtihâlleri 683 (1284), Müddet-i meşîhatleri 11.
2.Sultan Veled ibn-i Mevlânâ: Velâdetleri 626 (1228-29)(5), Müddet-i hayâtları 86, İrtihâlleri 712 (1312), Müddet-i meşîhatleri 29.
3. Ulu Ârif Ç.Efendi “Celâleddin Ferîdun Ârif ” ibn-i Sultan Veled: Velâdetleri 670 (1272), Müddet-i hayâtları 49, İrtihâlleri 719 (1320), Müddet-i meşîhatleri 7.
4.Âbid Ç.Efendi ibn-i Sultan Veled: Velâdetleri 682(1283-84), Müddet-i hayâtları 57, İrtihâlleri 739 (1338), Müddet-i meşîhatleri 20.
5.Vâcid Ç.Efendi-i Ekber ibn-i Sultan Veled: Velâdetleri 691 (1291-92), Müddet-i hayâtları 51, İrtihâlleri 742 (1342), Müddet-i meşîhatleri 3.(6)
6.Âlim Ç.Efendi ibn-i Ulu Ârif Efendi: Velâdetleri 692 (1292-93), Müddet-i hayâtları 59, İrtihâlleri 751(1350-51), Müddet-i meşîhatleri 9.
7.Âdil-i Ekber Ç.Efendi ibn-i Ulu Ârif Efendi: Velâdetleri 695 (1295-96), Müddet-i hayâtları 75, İrtihâlleri 770 (1368-69), Müddet-i meşîhatleri 19.
8.Âlim Ç.Efendi-i Sânî ibn-i Âbid Efendi-i Ekber ibn-i Sultan Veled: Velâdetleri 715(1315-16), Müddet-i hayâtları 83, İrtihâlleri 798 (1395-96), Müddet-i meşîhatleri 28.
9.Ârif Ç.Efendi-i Sânî ibn-i Âdil Efendi-i Ekber ibn-i Ulu Ârif Efendi: Velâdetleri 746 (1345)(7), Müddet-i hayâtları 78, İrtihâlleri 824 (1421), Müddet-i meşîhatleri 26.
10.Pîr Âdil Ç.Efendi-i Sânî ibn-i Âlim-i sânî Efendi ibn-i Âbid Efendi-i Ekber ibn-i Sultan Veled: Velâdetleri 781(1379-80), Müddet-i hayâtları 84, İrtihâlleri 865(1460- 61), Müddet-i meşîhatleri 40.(8)
11.Cemâleddin Ç.Efendi ibn-i Âdil-i Sâlis ibn-i Ârif-i Sânî ibn-i Âdil-i Ekber ibn-i Ulu Ârif Efendi: Velâdetleri 841(9) (1438), Müddet-i hayâtları 74, İrtihâlleri 915 (1509- 10), Müddet-i meşîhatleri 51.
12.Hüsrev Ç.Efendi ibn-i Kadı Mehmed Paşa ibn-i Cemâleddin Çelebi ibn-i Âdil-i Sâlis: Velâdetleri 886 (1481-82), Müddet-i hayâtları 83, İrtihâlleri 969 (1561-62), Müddet-i meşîhatleri 54.
13.Mehmed Ferruh Ç.Efendi ibn-i Hüsrev Çelebi ibn-i Kadı Mehmed Paşa ibn-i Cemâleddin Çelebi: Velâdetleri 923 (1517- 18), Müddet-i hayâtları 86, İrtihâlleri 1009 (1600-01)(10), Müddet-i meşîhatleri 25.
14.Bostân-ı Evvel Mustafa Ç.Efendi ibn-i Ferruh Çelebi Efendi ibn-i Hüsrev Çelebi: Velâdetleri 961(1553-54), Müddet-i hayâtları 79, İrtihâlleri 1040 (1630-31), Müddet-i meşîhatleri 28.
15.Ebûbekr Ç.Efendi-i Evvel ibn-i Ferruh Çelebi Efendi ibn-i Hüsrev: Velâdetleri 965 (1557-58)(11), Müddet-i hayâtları 87, İrtihâlleri 1052 (1642-43)(12), Müddet-i meşîhatleri 8.
16.Karahisârî Mehmed Ârif Ç.Efendi ibn-i Veled Çelebi: Bunların Hazret-i Pîr-i dest-gîr Efendimiz'e sülâleleri ne vechile peyveste olduğu hiçbir kütüb-i mu'teberede mezkûr olmayıp ma'lûm olamamıştır.(13) Velâdetleri - , Müddet-i hayâtları - , İrtihâlleri 1052 (1642- 43), Müddet-i meşîhatleri 3 mâh.(14)
17.Pîr Hüseyn Ç.Efendi ibn-i Hasan Çelebi ibn-i Ferruh Çelebi Efendi ibn-i Hüsrev Çelebi: Velâdetleri 988 (1580-81), Müddet-i hayâtları 89, İrtihâlleri 1077 (1666-67), Müddet-i meşîhatleri 27.
18.Abdülhalîm Ç.Efendi-i Evvel ibn-i Abdurrahman Çelebi-i Evvel ibn-i Ebûbekr Çelebi-i Evvel ibn-i Ferruh Çelebi: Velâdetleri 1035(1625-26), Müddet-i hayâtları 55, İrtihâlleri 1090 (1679-80), Müddet-i meşîhatleri 13.
19.Bostan Ç.Efendi-i Sânî ibn-i Abdülhalîm Efendi ibn-i Abdurrahman Efendi ibn-i Ebûbekr Efendi ibn-i Ferruh: Velâdetleri 1055(1645-46), Müddet-i hayâtları 62, İrtihâlleri 1117 (1705-06), Müddet-i meşîhatleri 27.
20.Mehmed Sadreddin Ç.Efendi ibn-i Hacı Bostan Efendi-i Sânî ibn-i Abdülhalîm Efendi ibn-i Abdurrahman Efendi: Velâdetleri 1080 (1669-70), Müddet-i hayâtları 44, İrtihâlleri 1124 (1712-13), Müddet-i meşîhatleri 7.
21.Hacı Mehmed Ârif Ç.Efendi ibn-i Abdurrahmân-ı Sânî ibn-i Abdülhalîm Efendi ibn-i Abdurrahmân-ı Evvel: Velâdetleri 1090 (1679-80), Müddet-i hayâtları 69, İrtihâlleri 1159 (1746-47), Müddet-i meşîhatleri 35.
22.Hacı Ebûbekr Ç.Efendi-i Sânî ibn-i Hacı Ârif Efendi ibn-i Abdurrahmân-ı Sânî ibn-i Abdülhalîm Efendi: Velâdetleri 1133 (1720-21), Müddet-i hayâtları 66, İrtihâlleri 1199 (1784-85), Müddet-i meşîhatleri 40.
23.Hacı Mehmed Ç.Efendi ibn-i İsmâil Çelebi ibn-i Abdurrahmân-ı Sâlis ibn-i Bayram ibn-i Abdülhalîm ibn-i Abdurrahmân-ı Evvel: Velâdetleri 1155 (1742-43)(15), Müddet-i hayâtları 75, İrtihâlleri 1230 (1814-15), Müddet-i meşîhatleri 31.
Hacı Mehmed Çelebi'den Sonra:
24.Mehmed Saîd Hemdem Ç.Efendi ibn-i el-Hâc Mehmed Çelebi Efendi ibn-i İsmâil Çelebi ibn-i Abdurrahmân-ı Sâlis ibn-i Bayram Efendi(16) ibn-i Abdülhalîm ibn-i Abdurrahmân-ı Evvel: Velâdetleri 1222 (1807), Müddet-i hayâtları 53, İrtihâlleri 1275 (1859), Müddet-i meşîhatleri 45.
25.Mahmûd Sadreddin Ç.Efendi ibn-i Mehmed Saîd Hemdem Çelebi Efendi ibn-i el- Hâc Mehmed Efendi: Velâdetleri 1241 (1825), Müddet-i hayâtları 56, İrtihâlleri 1298 (1881), Müddet-i meşîhatleri 23.
26.İbrâhim Fahreddin Ç.Efendi ibn-i Mehmed Saîd Hemdem Çelebi Efendi ibn-i el- Hâc Mehmed Çelebi: Velâdetleri 1242 (1826- 27), Müddet-i hayâtları 55, İrtihâlleri 1299 (1882), Müddet-i meşîhatleri mâh 7, eyyâm 8.
27.Mustafa Safvet Ç.Efendi ibn-i Mehmed Saîd Hemdem Çelebi Efendi ibn-i el-Hâc Mehmed Efendi: Velâdetleri 1250 (1834-35), Müddet-i hayâtları 53, İrtihâlleri 1305 (1888), Müddet-i meşîhatleri 6.
28.Abdülvâhid Ç.Efendi ibn-i Mehmed Saîd Hemdem Çelebi: Velâdetleri 1275 (1859)(17), Müddet-i hayâtları 50, İrtihâlleri 1325 (1907)(18), Müddet-i meşîhatleri 20.
29.Abdülhalîm
Ç.Efendi-i Sânî ibn-i Abdülvâhid Çelebi ibn-i Saîd Hemdem: Velâdeti 1291(1874-75).(19)30.Mehmed Bahâeddin Veled Ç.Efendi ibn-i Necîb Çelebi ibn-i Abdurrahmân-ı Râbi' Çelebi ibn-i Veled Çelebi ibn-i Ahmed Çelebi ibn-i Abdurrahmân-ı Sâlis ibn-i Bayram Çelebi-i Evvel ibn-i Abdülhalîm-i Evvel ibn-i Abdurrahmân-ı Evvel ibn-i Ebûbekr Çelebi ibn-i Ferruh Çelebi: Velâdeti 1284 (1867).(20)
31.Mehmed Âmil Ç.Efendi ibn-i Ya'kûb Çelebi ibn-i Mehmed Emin Çelebi ibn-i İbrahim Çelebi ibn-i Abdurrahman Çelebi ibn-i Bayram Çelebi (sânî) ibn-i Abdülahad Çelebi ibn-i Bayram Çelebi (evvel) ibn-i Mehmed Şah Çelebi ibn-i Ferruh Çelebi:(21) İrtihâli: 1921 Mecma-ı uşşâk (s.5-16), Y95 (s.278-284) ve Y97 (s.414-418) de postnişin olmayan, ancak özellikle silsilenin ikmâli için zikri gerekli görülen çelebiler şunlardır:
*Zâhid Efendi-i Ekber ibn-i Sultan Veled : Velâdetleri 683 (1284-85), Müddet-i hayâtları 48, İrtihâlleri 731 (1330-31).
*Âdil Çelebi Efendi-i Sâlis ibn-i Ârif Efendi-i Sânî ibn-i Âdil-i Ekber ibn-i Ulu Ârif Efendi ibn-i Hazret-i Sultan Veled kuddise sırruhû: Velâdetleri 783 (1381-82), Müddet-i hayâtları 78, İrtihâlleri 861 (1456-57).
*Kadı Mehmed Paşa Çelebi Efendi ibn-i Cemâleddin Çelebi Efendi ibn-i Âdil-i Sâlis ibn-i Ârif-i Sânî ibn-i Âdil-i Ekber ibn-i Ulu Ârif Efendi ibn-i Hazret-i Sultan Veled kaddese sırrahu'l-Ehad: Velâdetleri 860(1455-56), Müddet-i hayâtları 53, İrtihâlleri 913 (1507- 08).
*Hasan Çelebi Efendi ibn-i Ferruh Çelebi Efendi ibn-i Hüsrev Çelebi: Velâdetleri 950 (1543-44), Müddet-i hayâtları 53, İrtihâlleri 1003 (1594-95).
*Hüseyn Çelebi Efendi ibn-i Ferruh Çelebi birâder-i müşârun ileyh Hasan Çelebi: Velâdetleri 953 (1546-47), Müddet-i hayâtları 53, İrtihâlleri 1006 (1597-98).
*Mehmed Çelebi ibn-i Ferruh Çelebi Efendi birâder-i müşârun ileyhimâ Hasan Çelebi ve Hüseyn Çelebi: Velâdetleri 957 (1550-51), Müddet-i hayâtları 53, İrtihâlleri 1015 (1606- 07).
*Abdurrahman Çelebi-i Evvel ibn-i Ebûbekr Efendi-i Evvel ibn-i Ferruh Çelebi ibn-i Hüsrev Çelebi: Velâdetleri 1017(1608-09), Müddet-i hayâtları 57, İrtihâlleri 1074(1663-64).
*Abdurrahmân Çelebi Efendi-i Sânî ibn-i Abdülhalîm Efendi ibn-i Abdurrahmân Efendi ibn-i Ebûbekr Efendi ibn-i Ferruh Çelebi: Velâdetleri 1060 (1650), Müddet-i hayâtları 51, İrtihâlleri 1111(1699-70).
*Bayram Çelebi Efendi ibn-i Abdülhalîm Efendi ibn-i Abdurrahmân Efendi ibn-i Ebûbekr Efendi ibn-i Ferruh Çelebi Velâdetleri - , Müddet-i hayâtları - , İrtihâlleri - .
*Abdurrahmân-ı Sâlis ibn-i Bayram Efendi-i Evvel ibn-i Abdülhalîm ibn-i Abdurrahmân-ı Evvel ibn-i Ebûbekr ibn-i Ferruh Çelebi: Velâdetleri - , Müddet-i hayâtları - , İrtihâlleri- .
*İsmâil Çelebi Efendi ibn-i Abdurrahmân-ı Sâlis ibn-i Bayram Efendi ibn-i Abdülhalîm Efendi ibn-i Abdurrahmân-ı Evvel ibn-i Ebûbekr-i Evvel ibn-i Ferruh Çelebi: Velâdetleri - , Müddet-i hayâtları - , (İrtihâlleri - ).
*Celâleddin Çelebi Efendi ibn-i Mehmed Saîd Hemdem Çelebi Efendi ibn-i el-Hâc Mehmed Çelebi Efendi: Velâdetleri 1237 (1822), Müddet-i hayâtları 40, İrtihâlleri 1277 (1860- 61).
(1) En önemli kaynağının Mustafa Sâkıb Dede'nin Sefîne-i nefîse'si (Mısır, 1283) olduğu anlaşılıyor.
(2) Buradaki kitapların bir bölümü, SÜ Mevlâna Araştırma ve Uygulama merkezi (SÜMAM)'a taşınmıştır.
(3) Zikredilen eserlerden başka incelediğim kaynaklar şunlardır:
*Veled Çelebi (İzbudak), Konya vilâyeti'nin ahvâl-i umûmiyye-i târîhiyyesi, Üsküdar Hacı Selim Ağa Kütüphanesi, Hüdayi Efendi Bölümü, no 1159, s.821. (1912 yılında hazırlandığı anlaşılan ve basımı yarım kalan Konya Sâlnâmesi'nde Veled Çelebi tarafından yazılan bölüm, Mevlevî Menâkıbı adıyla, SÜSAM Uzluk Arşivi, no 2206'da da kayıtlıdır.)
*Ahmed Remzi (Akyürek), Târihçe-i aktâb, Şam, 1334/1916. (Mevlâna Dergâhı postnişinlerinin doğum, ölüm ve şeyhlikleriyle ilgili tarihleri içeren 97 beyitlik manzûmedir. Veled Çelebi'nin kontrolünden geçmiş olan kitapçığın sonunda liste de vardır. Aynı manzûmenin müellifi tarafından gözden geçirilmiş şekli, şu eserde de yer almaktadır: Hüseyin Vassâf, Sefîne-i evliyâ, nşr. M.Akkuş-A.Yılmaz, C.I, s.323-329, İst., 1990)
*Ferit Uğur, “Mevlevîlik Üzerine Bazı Notlar” Konya Halkevi Kültür Dergisi, S. 32, s.1744-1746 (Konya, 1940) (Söz konusu liste, aynı derginin Mevlâna Özel Sayısı'nda da (1943), s.148-149'da yayınlanmıştır. Veled Çelebi'nin yukarıdaki listesinin aynısı olduğu anlaşılan bu liste, ayrıca Karatay Belediyesi'nce neşredilen Konya'dan Dünya'ya Mevlâna ve Mevlevîlik (İst., 2002, s.156-157) adlı eserde de nakledilmiştir.)
*Şahabettin Uzluk, Mevlâna'nın Türbesi, Konya, 1946, s.160.
*Abdülbaki Gölpınarlı, Mevlâna'dan Sonra Mevlevîlik, (MSM) 2.bs., İst., 1983, s.153-154.
*Bedîu'z-Zaman Furûzanfer, Mevlâna Celâleddin, terc. Feridun Nâfiz Uzluk, İst., 1963, s.290-291 (ek). (Aynı liste Konya'dan Dünya'ya Mevlâna ve Mevlevîlik, s.155'te de vardır. F.Nâfiz Bey tarafından hazırlandığı anlaşılan bu listede, gerek tarihler, gerekse silsile açısından diğer kaynaklarla uyuşmayan birçok nokta vardır.)
*Sezai Küçük, Mevleviliğin Son Yüzyılı, İst., 2003, s.53- 54. (Büyük bir emek mahsûlü olan bu çalışmada, diğer bazı kaynaklar da zikredilmiştir.)
(4) Tarihlerdeki farklılıklara bakılırsa Said Hemdem Çelebi, bu eseri görmemiş veya ondan istifade etmemiş olmalıdır. Ancak iki eserin kaynakları arasında, sistematik bir farklılık da göze çarpmakta; bazen birinin yıl sonu olarak verdiği tarihi, diğeri öbür yılın başı olarak vermektedir. A.Gölpınarlı, kitaplarında malûm üslûbuyla, Mevlevilik tarihi açasından çok önemli bilgileri ihtiva eden Mecmûatü't-tevârîhi'l-Mevleviyye'yi ağır biçimde eleştiriyor; müellifi, mesnetsiz konuşmakla suçluyor. Bence, bu eser üzerinde, muhtelif konularda iyi bir tenkidî çalışma yapıldıktan sonra ancak nihâi bir hükme varılabilir.
(5) MTM'de 25 R.âhir 623 Cuma günü doğduğu zikrediliyor. (s.145) Veled Çelebi de aynı tarihi, aynı ibâreyle veriyor. (Mevlevî Menâkıbı, s.814) (TTK cetvelinde: 25.4.1226 Cumartesi görünüyor.) A. Gölpınarlı, MSM'te aynı doğum tarihini MTM'yi hiç anmadan, Sultan Veled Divanı'ndaki bir kayda dayanan Feridun Nâfiz Uzluk'tan naklediyor; Uzluk'u, milâdi karşılığı 26 Nisan 1226 şeklinde vermesinden dolayı eleştiriyor ve milâdi karşılığın Cuma gününe denk gelen 24 Nisan 1226 olması gerektiğini söylüyor. (s.29) Türk edebiyatı tarihi kaynaklarınca da 623 tarihi benimsenmiş görünmektedir. Bkz. Tuhfe-i Nâilî (tıpkıbasım), II, 1178 vd.
(6) MTM'ye göre (s.203) velâdeti 689, müddet-i hayatı 53, vefatı 742 Şaban'ının sonu (Şubat 1342)'dir. Mevlevî Menâkıbı'nda da 689 ve 53 rakamları zikredilmiştir.
(7) MTM'ye göre velâdeti 745 evâhiri (s.219), ömrü 79, posta geçişi 798 (1395-96), müddet-i meşihati 20 yıl, vefat tarihi 824 (1421)'dir. Orada 26 yerine sehven 20 yazılmıştır.
(8) MTM'ye göre müddet-i hilâfeti 41'dir. (s.246). Mevlevî Menâkıbı'nda da 41 rakamı vardır.
(9) MTM'ye göre velâdeti 1 Muharrem 842 (24.6.1438)'dir, diğer tarihler aynıdır. (s.238)
(10) MTM'ye ve Mevlevî menâkıbı'na göre vefatı. 1010 (1601-1602), ömrü 87'dir. (s.282) A.Remzi Dede, A.Gölpınarlı (MSM, s.156) ve F.N.Uzluk'a göre ise vefat tarihi, Esrar Dede'de olduğu gibi 1000 (1591-1592)'dir.
(11) MTM'de 964 (1556-57)'de doğmuş (s.268), 1040 (1630-31)'de postnişin olmuş (s.299), 1048 (1638- 39)'da azledilmiş (s.303), 1052 (1642-43)'te vefat etmiştir. (s.307)
(12) A.Gölpınarlı ve F.N.Uzluk'a göre vefat tarihi 1048/1638'dur.
(13)Veled Çelebi'nin Y97, s.417'deki notu: “Abd-i fakîr, Karahisar ve İstanbul'da Yenikapı Mevlevihânelerindeki silsilenâmelerden ve Ârif Çelebi ahfâdından Konyada'ki Nakîbzâdeler mecmuasından Sultan Dîvânî Efendimiz'e silsile-i neseblerini tahkîk edip yazdım. El-abdü'l-fakîr Veled Çelebi Post-nişîn-i Dergâh-ı Hazret-i Mevlânâ.”
(14) MTM'de doğumu 1006 (1597-98), ömrü 44, posta geçişi 1048 (1638-39), görev süresi 2 yıl 6 ay, vefatı 1050 (1640-41)'dir. (s.306) Mevlevî menâkıbı'nda doğum tarihi ve görev süresi MTM'deki gibidir; ömrü 46, posta geçiş tarihi 1050 vefatı 1052'dir. Sâkıb Dede'nin “Ebubekir Çelebi sağken makama geçmesi yüzünden ancak üç ay çelebilik edip aynı yılda öldüğü” görüşünü reddeden Gölpınarlı'ya göre Ârif III, 4 sene kadar çelebilik etmiştir. (MSM, s.164) Halbuki SÜSAM Uzluk Arşivi'nde Y97 (s.541) ve Y105 (s.96-98) nolu mecmualarda sûreti bulunan Padişah Sultan İbrahim'in 21 Cemâziye'l-âhir 1050 (8.10.1640) tarihli beratında, “Makâm-ı irşâdda şeyhu'ş-şüyûh olan müteveffâ Ârif Muhammed yerine” Şeyh Hüseyin'in atandığı bildirilmektedir.
(15) MTM'ye göre doğum tarihi 1157 (1744-45)'tir. (s.332)
(16) Bayram Çelebi'nin, silsileye bağlanış şekli ihtilâf konusu olduğundan, çeşitli eserlerde ve belgelerde farklılıklar görülmektedir. Bu durum, ciddî bir tedkike muhtaçtır.
(17) Mecma-ı uşşâk, s.17'de şu bilgi verilmiştir: “Velâdetleri 1275 evâhiri, postnişin tayini 13 Zilkade 1305/10 Temmuz 1304 (22.7.1888); bu tarihte birinci rütbe mecîdî verilmiştir.”
(18) Y95, s. 285'te şu not vardır: “Fî 17 Şa'bân Sene 325, gece saat 1'de, Çehârşenbe.” (25.9.1907)
(19) Y95, s. 285'te şu not vardır: “Makâm-ı irşâda revnakbahş oldukları fî 23 Şa'bân, Sene 1325 ve fî…1323 Pazar ertesi” (1.10.1907). “Müddet-i hilâfeti 2. Azl olunmuştur.” Y95 (s.285) ve Y97 (s.418) nolu mecmualarından yazılmıştır
(20) Y95, s.285'te şu not vardır: “13 Haziran 1326 (1910) târihinde bâ irâde-i seniyye-i hilâfet-penâhî müşârün ileyh Çelebi Abdülhalim Efendi Hazretleri'nin infisâliyle iclâs buyurulmuştur.” Altında Veled Çelebi'nin hattıyla, “Târîh-i infisâlim 3 Ramazan 1337 ve 2 Haziran 335 (1919) müddet-i hilâfetim 9, nısf-ı nezr-i Mevlevî.” ibaresi vardır. Veled Çelebi 2.6.1919 tarihinde görevinden alındıktan sonra Abdülhalim Çelebi ikinci defa çelebilik makâmına getirilmiş, M.Ferid Uğur'un tesbitlerine göre (Bkz. Postnişinler Listesi, Konya'dan Dünya'ya Mevlâna ve Mevlevîlik, s.157.) 1 yıl 4 ay 16 gün görevde kaldıktan sonra Ekim 1920'de Konya'da baş gösteren Delibaş isyanıyla ilişkisi bulunduğu iddiasıyla (milletvekili Kâzım Hüsnü Bey'le birlikte) soruşturmaya uğramış, vazifesinden alınarak yerine Kastamonu Mevlevîhânesi postnişîni Âmil Çelebi tayin edilmiş; o da 7 ay 25 gün çelebilik makâmında kaldıktan sonra vefat edince yerine üçüncü defa Abdülhalim Çelebi tayin olmuş ve 4 Eylül 1925'te tekkelerin kapatılmasıyla görevi sona ermiş, kendisi de 10 veya 11 Kasım 1925'te vefat etmiştir. Türkiye'de tekkelerin faaliyetinin durdurulmasından sonra Türkiye dışındaki Mevlevihanelerin merkezi Halep olmuş, şeyhlerin tayin ve azli buradan yapılmıştır. Halep'teki postnişinlik makâmına Abdülhalim Çelebi, tekkeler kapatılmadan önce oğlu Mehmed Bâkır Çelebi'yi tayin ettirmişti. Bakır Çelebi 1939'da ailesini ziyaret için İstanbul'a gelince, Mandater Fransız Hükümeti, Hatay'ın Türkiye'ye katılmasında rolü olduğu gerekçesiyle Suriye'ye dönüşüne mani olmuştur. Bâkır Çelebi Suriye'ye giremeyince, kardeşi Şemsü'l-Vâhid Çelebi'yi yerine vekil tayin etmiştir. Bir müddet Konya'da, daha sonra İstanbul'da yaşayan Bakır Çelebi 23 Nisan 1944'te, 43 yaşında İstanbul'da kalp krizinden vefat etmiştir. Bu tarihte Bâkır Çelebi'nin oğlu Celâleddin Çelebi'nin (öl.13.4.1996) çelebiliği, tasdik edilmeyince Şemsü'l-Vâhid Çelebi, göreve devam etmiş, 1944 yılında istiklâline kavuşan Suriye hükümeti, çelebilik makâmını kaldırınca bu müessese böylece sona ermiştir. Bkz. A.Gölpınarlı, Mevlâna'dan Sonra Mevlevîlik, s.362- 363; H. Hüseyin Top, “Son Dönem Çelebileri ve Evlatları”, Konya'dan Dünya'ya Mevlâna ve Mevlevîlik, Konya, 2002, s.151-154; Esin Çelebi Bayru, “Babam Celâleddin Bâkır Çelebi”, X. Millî Mevlâna Kongresi Tebliğler I, Konya, 2002, s. 23 vd.; ayrıca krş. Yakup Şafak, “Mevlâna Dergâhı'nın Son Görevlileri” Yeni İpek yolu, S.226, s.51-53, (Konya, 2006)
(21) Bu şecere, Âmil Çelebi'nin bizde sûreti bulunan 27 Zilkade 1327 (10.12.1909) tarihli bir evrakında yer almaktadır. Abdurrahman Çelebi'ye kadar olan kısım, S.Hemdem Çelebi'nin Y97, s.405'teki notunda da aynıdır.
Merhaba Akademik
